Аңдатпа
Гидротехникадағы қазіргі ғылыми бағыттардың бірі суару каналдарына ең тиімді параболалық профиль түрінде гидравликалық және статикалық тұрақты көлденең қима пішінін беру болып табылады. Бұл тәсіл ағынның шөгінділерді тасымалдау қабілетін барынша арттыруға және жаңа буын машиналары мен механизмдерін оңтайландыру критерийлерін қолдана отырып, құрылыс және техникалық қызмет көрсету жұмыстарының уақыты мен шығындарын едәуір қысқартуға мүмкіндік береді. Бұл зерттеудің маңыздылығы гидравликалық және статикалық тұрақты көлденең қимасы бар гидромелиоративтік жүйелердегі суару каналдарын жобалау, салу және пайдалану бойынша жаңа тұжырымдаманы әзірлеуде жатыр. Бұл нысандар шөгінділерді тасымалдау қабілетін барынша арттыруға, табиғи-техникалық бассейн жүйелерінің экологиялық тұрақтылығын қамтамасыз етуге және ұлттық азық-түлік қауіпсіздігіне үлес қосуға бағытталған. Зерттеу объектілері - гидротехникалық құрылымдар, атап айтқанда Қазақстан Республикасының оңтүстік аймағындағы Сырдария өзені бассейніндегі суару жүйелерінің шаруашылықаралық каналдары болып табылады. Зерттеу үшін дөңгелек цилиндрлік жылжымалы беттерді қолдана отырып, жер беткейлерінің тұрақтылығын талдауды, ығысу қисықтары мен беткейлері арасындағы ұқсастыққа негізделген әдістерді және шекті тепе-теңдік теориясына негізделген әдістерді қамтитын әдістер қолданылды. Есептеулер нәтижесі артықшылықтарды көрсетті, соның ішінде көлденең қиманың деформациясына төзімділіктің жоғарылауы, суару арналарын салу және тазалау кезінде жер жұмыстары көлемінің 20-25%-ға қысқаруы, ықтимал жабын материалдары мен жұмыс көлемінің 13-18% - ға қысқаруы, каналдың жоғарғы беті ені мен жерді алу аймақтарының кішіреюі 11-17% - ға, еңбек шығындарының 13-16% - ға азаюы, құрылыс шығындарының 14-18% - ға азаюы және нақты түзетілген шығындардың 15-18% - ға төмендеуі.